Kunstenaarsdorp Bergen ontleent deze naam aan de vestiging van kunstenaars uit verschillende kunstdisciplines, aangetrokken door de geestdrift van het burgemeester-echtpaar Jacob en Marie van Reenen. Zij waren de eerste bewoners van het huidige Museum Kranenburgh.
Het statige, neoclassicistische Kranenburgh werd in 1882 speciaal voor Jacob van Reenen en zijn vrouw Marie gebouwd op de heerlijkheid Bergen, familie-eigendom van de Van Reenens. Het echtpaar zette zich in om het gebied te ontwikkelen. Zo legden ze de Renbaan (nu Hertenkamp) en de Zeeweg aan. Ook stichtten zij Bergen aan Zee. In 1909 lieten ze de stoomtram van Alkmaar naar het kustplaatsje doortrekken om het toerisme te stimuleren.
Het dorp werd door het echtpaar tevens verfraaid. In het centrum, in de buurt van de ruïnekerk, moest een raadhuis komen. Daar naast kwam het huis voor de schoolmeester en een postkantoor, waar plechtig de eerste brief werd gepost door dichter Herman Gorter. De eerste huizen hadden een typische Oudhollandse stijl, maar al snel kregen architecten zoals Berlage, Kramer, Blaauw en Staal opdrachten. Ze bouwden huizen in de nieuwste stijlen van hun tijd: Art Nouveau, Amsterdamse School, De Stijl.